Dit was het thema van het wetenschappelijke congres dat de zusterorganisatie van de NKS, de Deutsche Burgenvereinigung (DBV), elke twee jaar organiseert. Het congres werd van 5 tot en met 8 april van dit jaar gehouden in de Duitse stad Brandenburg an der Havel, ten zuidwesten van Berlijn. In het prachtige middeleeuwse dominicanenklooster, waar sinds kort het archeologische Landesmuseum van de deelstaat Brandenburg is gevestigd, vond het congres plaats met deelnemers uit ongeveer 10 landen. Het congres wordt altijd georganiseerd door de Wetenschappelijke Raad van de Deutsche BurgenVerein, die bestaat uit ruim 25 kastelenspecialisten, voor de helft uit Duitsland en voor de andere helft uit andere Europese landen. Zelf mag ik Nederland vertegenwoordigen en zit ik in het dagelijks bestuur van de Wetenschappelijke Raad.

Dat Brandenburg als plaats voor het congres was gekozen heeft ermee te maken dat de stad, evenals veel andere Oost-Duitse steden, ontstaan is uit een forse Slavische walburcht. Tot de hoge middeleeuwen werd een groot deel van Oost-Europa bewoond door Slavische volkeren. In de twaalfde eeuw begonnen de Duitsers met een langzame verovering en ook een kolonisatie van het gebied door middel van het aantrekken van kolonisten. Deze kwamen onder meer uit Vlaanderen, waar de naam van de landstreek Fleming ten westen van Berlijn aan herinnert. De verovering en de kolonisatie ging gepaard met de bouw van burchten en steden om de macht van de nieuwkomers te consolideren. Dit gebeurde niet alleen hier, maar ook elders in Europa. Drie lezingen waren gewijd aan de vergelijkbare ontwikkelingen in Groot-Brittannië en Ierland. Bekend is de slag van Hastings in 1066 waarbij de Normandiërs de Engelsen versloegen en vervolgens heel Engeland veroverden, waarbij ze gebruik maakten van de bekende mottekastelen, om hun macht te consolideren. Een vergelijkbare ontwikkeling vindt twee eeuwen later plaats als de Engelse koning met behulp van de bouw van grote vierkante en rechthoekige kastelen al of niet met nieuwe steden op de noordkust van Wales de Welshmen onder zijn gezag brengt. Dit stond niet op zichzelf: ook Schotland en Ierland waren in de daaropvolgende eeuwen onderwerp van Engelse expansie en wederom met de bouw van kastelen. We kunnen dit vergelijken met de verovering van Westfriesland door de Hollandse graaf Floris V, die rond Westfriesland ook vierkante burchten bouwde, waarvan kasteel Medemblik nog bestaat.

Een aantal lezingen was gewijd aan de geestelijke ridderorden die in de middeleeuwen kastelen gebruikten bij de consolidatie in het Midden-Oosten, de Griekse eilanden als Rhodos maar ook aan de Oostzee. Een geheel nieuw aspect voor mij was de lezing van onze Hongaarse collega’s over bouw van kastelen door de Turken, die zij gebruikten bij de verovering van de Balkan.

Aansluitend voerden excursies de deelnemers naar voor het congresthema interessante kastelen in Brandenburg, waaronder de zeer innovatieve Saksische grensburcht in Belzig uit ca. 1480, die men zou kunnen vergelijken met de burchten of blokhuizen die de Saksische hertogen rond 1500 bouwden in ons roerige Friesland, waar ze het landsheerlijke gezag probeerden te vestigen. Heel interessant was het bezoek aan Freyenstein op de grens met Mecklenburg waar behalve de beide kastelen ook het Archeopark Freyenstein, een openluchtmuseum van een grote geplande middeleeuwse stad inclusief burcht en voorburcht werd bezocht. Deze op een plateau gestichte stad had een geometrisch stratenpatroon van haaks op elkaar staande straten. De straten waren verhard met rechthoekig gehakte veldkeien, die men van de Romeinse vestingen aan de Limes kent, maar die in de middeleeuwen niet gebruikelijk waren. Op de rechthoekige percelen waren de huizen herkenbaar aan de grote en diepe rechthoekige stenen kelders. Van de stad weten we niets behalve dat men rond 1280 besluit deze geplande stad, ondanks de grote investeringen, op te geven ten gunste van een veel kleinere, dichtbij gelegen stad in een moerassig rivierdal, die blijkbaar beter was te verdedigen en nog steeds bestaat. Een opvolger van de stadsburcht is nog steeds aanwezig. Over twee jaar verschijnt een congresbundel waarin de lezingen van dit bijzondere kastelenthema in artikelen zijn uitgewerkt.