Nikolai Rimsky Korsakov (1844 – 1908) kennisbeurs 8.4.2025
In de eerste helft van de 19de eeuw werd Rusland wakker op cultureel gebied. Voor de muziek was Michael Glinka (1804-1857), de eerste Russische componist met internationaal gehalte. Van deze componist kennen we allen het orkestwerk ‘Kamarinskaja’ en de ouverture tot de opera ‘Ruslan en Ludmilla. Na Glinka werd ‘Het machtige Hoopje’ gevormd, genoemd naar vijf componisten die de muziek bepaalden in hun tijd in Rusland, en vooral in Sint Petersburg : Mily Balakirev 1836-1910), César Cui (1835-1918), Modest Moussorgski (1839-1881), Alexander Borodin (1833-1887), en Nikolai Rimsky Korsakov.
Nikolai Rimsky Korsakov werd geboren in Tikhvine (provincie Novgorod). Zijn familie was traditioneel verbonden met de zeevaart en dat trok ook hem aan. Zijn muzikaal talent was tegelijk al jong gebleken. Op zesjarige leeftijd begon hij aan zijn pianostudie.
Rimsky Korsakov schreef : ‘Toen ik elf was kwam ik op het idee een vocaal duo met begeleiding van de piano te componeren. Ik vond de tekst in een kinderboek. Ik ben erin geslaagd het duo te schrijven en, voor zover ik mij herinner, was dat redelijk goed’.
Rimsky Korsakov droomde niet van een muzikale loopbaan. Zoals dat in de familie paste, schreef hij zich in in de zeevaartschool in Sint Petersburg. Hij studeerde af als marineofficier. Tegelijk vervolgd hij zijn pianostudies ; theorie was niet inbegrepen maar dat nam niet weg dat hij componeerde. Reeds in 1862 componeerde hij zijn opus 1 : een symfonie ! Dit was de eerste Russische symfonie. Ze werd gedeeltelijk gecomponeerd en afgewerkt tijdens zijn ‘afstudeerreis’ rond de wereld met het schoolschip ‘Almaz’. Deze reis duurde drie jaar. Terug in 1865 werd deze eerste symfonie uitgevoerd onder leiding van Mily Balakirev. Met groot succes ! Rimsky Korsakov werd plots het jongste lid van het Machtige Hoopje. Van dan af ging al zijn vrije tijd naar de muziek : hij componeerde heel wat met als hoogtepunt in 1872 de opera ‘Pskovitanka’ (Het meisje van Pskov). Wat compositietechniek betrof was Rimsky Korsakov een redelijke dilettant. Zijn leraar Balakirev hechtte er weinig belang aan ten einde de ‘vrije inspiratie niet te hinderen’. Bij Moussorgsky was het nog erger gesteld met de techniek en Borodin kwam er niet beter uit. Deze wijze van doen stond diametraal ten opzichte van het concept van Tsjaikovski (die in Moskou verbleef). Dit gaf aanleiding tot zeer eigenaardige situaties. Met Pskovitanka werd Rimsky Korsakov erkend als een volleerd componist en kreeg hij de benoeming tot professor in instrumentatie en compositie aan het conservatorium van Sint Petersburg. Hijzelf zei : ‘ Om te kunnen onderwijzen moest ik zelf leren’.
Hij was zich bewust van de ontbrekende bagage en begon vanaf dan studeren – de vakken die hij onderwees ! Daartoe ging hij tussen de leerlingen in andere klassen lessen volgen. Wat vreemd !
Rimsky Korsakov verliet de actieve dienst bij de marine in 1873 en werd er benoemd tot inspecteur van de militaire kapellen van de vloot.
Rimsky Korsakov werd aldus de theoreticus van het Machtige Hoopje. Dat viel niet in de smaak bij Balakirev. Genereus zoals hij was heeft Rimsky Korsakov zowel Moussorgsky als Borodin geholpen bij de verbetering van hun partituren. Hij zorgde voor een correcte afwerking van de opera’s Boris Godounov en Prins Igor (bij deze laatste geholpen door zijn leerling Alexander Glazunov). Hij herzag zijn eigen composities tot de versie die we nu kennen. Van dan af werd de activiteit van Rimsky Korsakov bepaald door de muziek : les geven, componeren, succes en erkenning hebben.
Van Rimsky Korsakov kennen we vooral de symfonische muziek en de opera’s. Wat kamermuziek betreft heeft hij weinig geschreven ; hij vond trouwens dat dit niet zo zijn ding was. Bekend bij ons, en nu nog regelmatig opgevoerd zijn opera’s. Hij componeerde er 15, allemaal op Russische thema’s (behalve ‘Mozart en Salieri’) en dikwijls naar sprookjes. We vernoemen ‘Snegourotchka’ (Het sneeuwmeisje), ‘Een kerstavond’, Sadko, De bruid van de Tsaar, Tsaar Saltan, De legende van de onzichtbare stad Kitesh en het meisje Fevronia en ten slotte De gouden Haan. Uit al deze opera’s werden suites voor symfonisch orkest getrokken, wat de waarde van de muziek van deze spektakels nogmaals onderstreept. Buiten de opera’s zijn er werken zoals ‘Spaans Capriccio’ en vooral de grote orkestsuite ‘Sheherazade’. Rimsky Korsakov zocht naar de echtheid en nationaal karakter in zijn muziek. Hij bouwde op het rijke repertoire van de volkszang. Hij deelde zijn kennis mee aan zijn leerlingen en dat waren er vele zoals Alexander Glazunov, Anton Arensky, Anatol Liadov, Nikolai Tcherepnine, Igor Stravinsky, Ottorino Respighi.
Rimsky Korsakov overleed in 1908 : angina pectoris.
Uit de memoires van Rimsky Korsakov is veel te citeren. Hier volgen er enkele.
1. Bij zijn eerste maanden bij ‘Het Machtige Hoopje’
‘Balakirev hield van mij als een zoon en leerling en ik bewonderde hem. Zijn talent was, in mijn ogen, veel groter dan mogelijk was en elk van zijn woorden leken voor mij de absolute waarheid’.
2 Rimsky Korsakov was een goede zeiler - ‘ In werkelijkheid, tijdens mijn reis rond de wereld, kwam ik tot de vaststelling dat ik geen enkel talent had om militaire bevelen te geven, spreken als chef tot de ondergeschikten, me opwinden en vloeken. Het was de tijd van de lijfstraffen die ik moest bijwonen …’
3 ‘Alles samen, door benoemd te worden zonder enige verdienste tot professor aan het conservatorium, werd ik er snel de beste leerling – misschien zelfs de hardst werkende – omwille van de hoeveelheid en meerwaarde van de kennis die het mij gaf’ (1874)
4 Na het componeren van Snegourotchka en al de studies nodig om de theorie onder de knie te krijgen zei hij : ‘Door Snegourotchka af te werken voelde ik mij een rijpe muzikant, een operacomponist voorgoed in evenwicht, …’
5 Tijdens het bezoek aan de wereldtentoonstelling in Parijs, met concerten Russische muziek, maakte Rimsky Korsakov kennis met een aantal componisten. Hij had een oordeel : ‘Delibes gaf de indruk eenvoudig en aimabel te zijn ; Massenet van een sluwe vos. Mevrouw Holmès was een zeer gedecolleteerd persoon ; Pugno een perfecte pianist ; Messager had niets kenmerkend , Saint-Saëns was niet in Parijs – spijtig.’
Nota’s : Karel Van Eycken
