Cuba                  
Nieuwsbrief over Cuba: 23 september 2018
 
 

                        Hoofdredactie: Kees van Kortenhof 
INHOUD 
 
  1. Cubaanse oppositie met lege handen
  2. 'Zet die telefoon uit'
  3. Cuba en de joodse erfenis 
  4. Cubaanse overheid herstelt 17e eeuwse muur
  5. Korte en absurde Cubaanse verhalen
  6. Hilarische memes wegens Cuba's internettesten
  7. Santa Clara: stad van Che en van gays 
  8. Groningse band populair in Cuba
  9. Culturele Agenda
10. Het laatste nieuws

 
 CUBA 
U ontvangt deze CubaTips omdat u zich hebt opgegeven als abonnee.
 
Gratis
Geïnteresseerden kunnen zich hier voor een gratis abonnement aanmelden.
  
Wijzigingen
Wijzigingen van uw e-mail-adres en opzeggingen/uitschrijvingen kunnen via de link hierna gemakkelijk worden doorgegeven: klik hier
 
Voorgaande nummers
CubaTips als E-magazine verscheen voor het eerst in april 2002. Alle nummers vanaf 15 mei 2016 zijn hier op internet te lezen.   



Het laatste nieuws uit en over Cuba op Twitter
 
 
  Alle actuele berichten over Cuba op Facebook
BEST GEÏNFORMEERDE
WEBLOG OVER CUBA
 
 
CUBA-ARCHIEF
 

Dagelijkse informatie uit en over Cuba over de periode: 27 oktober 2003 t/m 23 augustus 2011 vindt u op onze archief-weblog.
 
KLIK HIER!
 
Deze nieuwsbrief CubaTips is de grootste wekelijkse onafhankelijke nieuwsbrief over Cuba in Nederland en Vlaanderen.

Onze Cubaweblog bevat dagelijks actueel nieuws uit en over Cuba.

Beiden zijn uitgaven van de Stichting Glasnost in Cuba.

De Stichting steunt sinds 1989 (juridisch opgericht op 18 april 1990) de vreedzame mensenrechtenbeweging in Cuba.
VRIJWILLIGERS



Onze Stichting Glasnost in Cuba is geheel onafhankelijk, bestaat uit louter vrijwilligers en ontvangt geen subsidies.

De Cubaweblog en de CubaTips zijn voor iedereen gratis.  De daarvoor te maken kosten worden betaald uit vrijwillige giften van individuele sympathisanten.
 
U kunt uw bijdrage overmaken op:
NL45 INGB 0006 1317 44 van de Stichting Glasnost in Cuba.
 
 

Stichting Glasnost in Cuba

Sint Willibrordusstraat 52, 1073 VC Amsterdam
 
 
Telefoon:
06 10 80 83 33 of 020 679 02 89  

Banknr.:
 NL45 INGB 0006 1317 44 van de Stichting Glasnost in Cuba
 
 

De redactie van CubaTips stelt de gegevens in deze nieuwsbrief zo zorgvuldig mogelijk samen. We kunnen echter niet verantwoordelijk worden gesteld voor eventuele foutieve informatie noch voor het gebruik van deze informatie en eventuele nadelige gevolgen daarvan. 
Indien deze Nieuwsbrief niet goed leesbaar is of indien de linken ervan niet goed werken, raden we u aan de versie op internet te gebruiken: klik hier.
 
1. Cubaanse oppositie met lege handen
Commentaar van de redactie op de actualiteit
Drie oppositiegroepen - Foro Antitotalitario Unido (Fantu), het Frente Nacional de Resistencia Cívica Orlando Zapata Tamayo (FNRC-OZT) en de Unión Patriótica de Cuba / Patriotische Unie van Cuba (UNPACU) - noemen het voorgenomen referendum over Cuba’s nieuwe grondwet hét voorbeeld van ‘een enorme verkezings- en mediafraude.' De bedoeling van het referendum van ‘deze neo-raulistische dictatuur’ is, aldus de drie oppositiegroepen, 'sugereren dat er iets verandert terwijl er in werkelijkheid niets verandert.’
 
Verdeeldheid
In de gezamenlijke verklaring wordt vastgesteld dat de wijze waarop de oppositie en de civil society zich opstellen tegenover ‘het totalitarisme van de militaire junta’ nogal verschilt. Er is totale onverschilligheid, er zijn oproepen om Nee te stemmen en er zijn er die de concepttekst van de nieuwe grondwet publiekelijk in brand steken. De verklaring maakt duidelijk hoe verdeeld en machteloos de civil society in Cuba staat tegenover de plannen voor een nieuwe grondwet. De verklaring spreekt van een ‘patriottische verplichting’ om toch te zoeken naar overeenstemming zodat de huidige verschillen niet zullen worden gebruikt door de ‘gezamenlijke vijand: het Castrisme’.
 
Ethiek
Zij constateren dat deze verdeeldheid schade veroorzaakt en roepen ‘de diverse anticastristische spelers op – met behoud van de pluriformiteit – zich in hun acties en uitspraken te richten op kritiek op de  Cubaanse regring en niet op anderen die strijden tegen de machthebbers in Cuba. Zij moedigen verder de leden van oppositiegroepen – binnen en buiten Cuba – aan, in uitspraken en acties tegen het project van de nieuwe grondwet, ethische normen in het oog te houden.

Hoopgevend
De oproep maakt de huidige zwakte van de Cubaanse oppositie zichtbaar, maar ook het gemis van een beweging geleid door voormannen en vrouwen die een alternatief kunnen vormen voor de huidige orthodoxe leiders. Of dat alternatief nog voor de datum van het referendum op 29 februari 2019 nog gevormd wordt is een stille wens van velen, maar weinig realistisch. Dan is het verzet door vooral jonge en creatieve Cubanen tegen invoering van Decreet 349 – een onderdeel van het ontwerp grondwet – en de nieuwe wetgeving gericht op de vernietiging van de onafhankelijke kunst in Cuba, hoopgevender.

* Foto van actievoerende kunstenaars tegen Artikel 349 dat van artiesten 'delinquenten' maakt.
 
2. 'Zet die telefoon uit'
‘Burger, uw identiteitskaart aub’, is een veel gestelde vraag door Cubaanse politieagenten op straat. Daar is een tweede zin bijgekomen namelijk ‘Zet die telefoon uit’.
 
Mobiele technologie heeft ervoor gezorgd dat veel Cubanen op dit moment een smartphone hebben en een kleiner aantal een mobiel met internet. En ook in Cuba hebben veel mensen de neiging om alles wat rondom hen gebeurt op foto of video vast te leggen. Tot irritatie van de Cubaanse politie en de staatsveiligheidsdienst. Auteur José Raúl Gallego Ramos maakte zelf mee hoe een viceminister van transport zijn gehoor bij een busonderneming opdroeg de mobiele telefoons uit te doen want anders zou hij hun klachten – sommigen wachtten al 4 dagen op een bus voor een bezoek aan de provincie – niet aanhoren.
 
Verboden
Maaltijden, wandelingen, ongelukken, gevechten, oploopjes, grappen en bijeenkomsten vormen een excuus voor veel mensen hun mobiele telefoon te pakken en opnames te maken. En agenten maken soms deel uit van dergelijke situaties. Opnames worden gemaakt uit nieuwsgierigheid, maar ook om druk uit te oefenen en autoritair en gewelddadig optreden te bekritiseren door de beelden ervan te verspreiden. En wie zijn mobieltje pakt en op ooghoogte houdt, hoort dan het bevel: Zet die telefoon uit’. Volgens de Cubaanse wet is overigens het maken van foto’s slechts verboden wanneer sprake is van militaire objecten en in relatie tot de staatsveiligheid. (Art. 97.3). 
 
Lees dit artikel van José Raúl Gallego Ramos verder op:
 
3. Cuba en de joodse erfenis
De joodse gemeenschap in Cuba telt op dit moment 1.200 leden. De meesten van hen wonen in Havana waar sprake is van een levendige gemeenschap van zowel ouderen als jongeren. Religieuze diensten, shabattmaaltijden en Israëlische dansfeesten maken een groot deel uit van de activiteiten.
 
In een  korte documentaire (5.55 minuten) komen Suzanna Santana Sadi van de joodse jeugdclub en Fidel Babani Leon, een historicus uit de joodse gemeenschap, aan het woord. Het jodendom kwam met Columbus naar Cuba, was na de Spaanse inquisitie verboden, maar bloeide op na de emigratie uit Oost-Europese landen, Turkije en Spanje. Veel joden zochten tijdens de Holocaust een veilige plek in Cuba; na 1945 telde de groep 25.000 leden. De joodse gemeenschap wordt gesteund door de groepering Ram Tapia Adler uit de VS die in 1992 van de Cubaanse autoriteiten toestemming kreeg in Cuba actief te zijn.
 
 
4. Cubaanse overheid herstelt 17e eeuwse muur
Volgend jaar viert La Villa de San Cristóbal de La Habana oftewel Havana de 500ste verjaardag van haar stichting en het Historisch Bureau van de stad werkt aan de renovatie van enkele historische plekken. La Muralla de la Habana, een van de belangrijkste vestingswerken uit de 17e eeuw van de Spanjaarden, is er een van.
 
In 1674 werd begonnen met de bouw ervan vanaf het traject Castillo de la Punta naar Castillo de la Fuerza. Daar werden later delen aan toegevoegd tot aan de kerk van San Francisco de Paula, in totaal vijf kilometer lang en ongeveer twee meter dik. Roger Arrazcaeta Delgado, directeur van de Archeologische Dienst, benadrukt de historische waarde van de overblijfselen van de muur, die deel uitmaken van de vestingwerken van Havana. Tijdens de werkzaamheden werden ook archeologische ontdekkingen gedaan zoals fruitzaden, schoenzolen, houten en keramieke voorwerpen en eierschalen.

Bron
* Periódico Cubano, 26 augustus 2018
 
5. Korte en absurde Cubaanse verhalen 
De Nederlandse auteur van Conga&Co woont al 10 jaar tijdens de winter in Cuba. Hij kwam er 15 jaar geleden voor het eerst en ‘werd verliefd op het land en ging het jaar daarop een maand terug om aan de universiteit van Havana Spaans te studeren. De liefde veranderde langzaam in een haat/liefde verhouding. 'Elke goede relatie heeft ook wat haat in zich tenslotte,’ schrijft hij in de inleiding van zijn bundel korte verhalen. 
 
‘Als je denkt dat je Cuba snapt, ben je verloren’, was het credo van mijn beste vriend in Havana die er 20 jaar gewoond heeft. Hij had gelijk. (…) Dit land is raar. Gewoon raar. Niets in ons referentiekader past op Cuba. Wij Westerlingen zitten er altijd naast. Altijd. Het is een parallel universum dat in naam socialistisch is en waar alles om poen en pret draait. Het is een land met vele gezichten en onverklaarbare opvattingen. Socialisme is voor de tropen gemaakt en Cuba bewijst dat. Cuba begint waar logica (de onze) stopt.’
 
Alternatieve tijdlijn
‘Cuba is niet domweg 50 jaar terug in de tijd. Zoals ‘Back to the Future 1, 2 en 3, en alle andere tijdreisgerelateerde films en boeken duidelijk uitleggen, zorgen veranderingen in het verleden voor een totaal ander heden. Iedereen die Cuba bekijkt vanuit een ‘zo was het bij ons 50 jaar geleden’ perspectief, zit er dus totaal naast. Cuba heeft gewoon een alternatieve tijdlijn en bevindt zich in een parallel universum.
 
Hilarisch
Vervolgens passeren tientallen alledaagse, maar vooral ook hilarische en absurdische  situaties de revue in wat de auteur ‘een soort alternatieve reisgids’ noemt. We kozen er twee uit.
 
Het kortste
‘Ober, vier koffie.’
‘Dat kan niet meneer, we hebben slechts 3 kopjes.’
In dezelfde categorie valt:
‘Ober, water graag.’
‘Met bubbels of zonder?’
‘Zonder graag.’
‘Dat hebben we niet.’
‘Doe dan maar met.’
‘Dat hebben we ook niet.’

Kamerarrest
Ik zit op mijn slaapkamer en mag er niet uit van mijn vrouw. ‘Dan zal je het wel bont gemaakt hebben’ hoor ik je denken. Nu maak ik het wel eens bont maar de reden is anders. Het aquarium wordt gerepareerd en ik mag mijn gezicht niet laten zien omdat
Cubanen de gewoonte hebben de rekening te verdubbelen zodra ze een buitenlander zien. Laatst fluisterde de loodgieter, die een klusje van 50 peso’s
deed zodra hij mij zag tegen mijn vrouw: ‘Zeg dat het 10 CUC kost, krijg jij er vijf!’  Elke keer als er iemand iets komt repareren heb ik kamerarrest.
 
Link
* Conga&Co (52 pagina’s) is te koop voor 11,95 via Cubareizen.com
 
6. Hilarische memes wegens Cuba's internettesten 
De drie testen met mobiel internet 3G, die het telecommunicatiebedrijf ETECSA vanaf 14 augustus organiseerde, waren geen groot succes. Op de laatste dag van het experiment op 10 september werden anderhalf miljoen mensen bereikt. Succesvol waren wel de internetmemes die naar aanleiding van het experiment overal opdoken. Glenda Boza Ibarra schreef erover op de website El ToqueU treft hierna ook twee voorbeelden van deze memes aan.
 

‘Dit ben ik. Ik probeer contact met 3G te krijgen’
 
De sociale media ontploften met ironische en kritische memes en commentaren. De hoofdfiguren in het humoristische televisieprogramma Vivir del cuento kwamen op 10 september in beeld met hun mobiele telefoons in de hand ‘op zoek naar een signaal.’ ‘Ik had geen enkele keer contact’, zegt de acteur Luis Silva, die de rol van de oude man Panfilo speelt. Hij vraagt waarom men spreekt over 3G. ‘Omdat slecht 3Gentes verbinding kunnen krijgen. (Gente is het Spaanse woord voor mensen, redactie)
 

Link
* Félix Manuel González Pérez op de website El Toque, augustus 2018: vijf veel gestelde vragen over mobiel internet in Cuba (Spaanstalig) / 5 preguntas retóricas sobre internet móvil en cuba (y sus respuestas)
 
7. Santa Clara: stad van Che en van gays
Gemeenteambtenaar José Agustin Hernández, die als transgender Adela door het leven gaat, zegt dat Cuba op het terrein van de emancipatie van LGBTI-ers grote vooruitgang heeft geboekt. De 53-jarige José Augustin Hernández draagt een flamboyante roze pruik en werkt in Caibarién, een stadje gelegen bij Santa Clara. Deze provinciehoofdstad is een trekpleister voor toeristen op zoek naar de icoon van de revolutie Che Guevara, maar ook de meest LGBTI-vriendelijke stad van Cuba, aldus een reportage van Yamil Lage van het Franse persbureau AFP.
 
Ik ben meer revolutionair dan homo’, zegt Hernández, die foto's van zowel haar vriendje als de beroemde Argentijnse guerrillero op de muur achter haar heeft. ‘En kijk, niemand is meer homo dan ik, want ik ben als homo geboren’. Zestig jaar geleden lieten Guevara en zijn medeguerrillero’s een van de militaire treinen van de door de VS gesteunde Cubaanse dictator Fulgencio Batista, ontsporen. De stad zou de Argentijn later als een van de zijnen in de armen sluiten. Het stoffelijk overschot van hem en  enkelen van zijn Boliviaanse kameraden, is er begraven. Santa Clara ligt op slechts 30 kilometer van Placetas, de geboorteplaats van de huidige Cubaanse president Miguel Diaz-Canel, die in april Raúl Castro opvolgde.
 
Homovriendelijk
De stad heeft een homovriendelijke uitstraling. Daar heeft het El Mejunje cultureel centrum sinds 1984 aan bijgedragen o.a. met de organisatie sinds 1984 (!) van jaarlijks terugkerende travestietenshows. De provincie Villa Clara was op momenten dat de homofobie in Cuba welig tierde, een toevluchtsoord voor de LGBTI -gemeenschap o.a. door de aanwezigheid van een homovriendelijk hotel en het El Menjunje cultureel centrum. ‘Santa Clara is anders. Niets is hier vreemd of wekt verbazing want er gebeurt van alles’, zegt Ramon Silverio, de 69-jarige oprichter van El Mejunje. Gebouwd op de ruïnes van een hotel, biedt El Mejunje jonge kunstenaars een theater, concertzaal en dansruimte waar ze kunnen pronken met hun talenten. De toegangsprijs is vijf peso's (20 dollarcents). ‘In de eerste jaren werd El Mejunje gezien als een hel, de plek die mensen samenbracht die, stereotiep, niet geaccepteerd werden door de maatschappij’, aldus Silverio. Dat was in een tijd dat homoseksuelen in Cuba geconfronteerd werden met vijandigheid en uitsluiting.

Lees verder
* Het Engelstalig artikel van Agence France Pers, 21 september 2018
 
8. Groningse band populair in Cuba?
De Groningse coverband The Richards overkwam iets bizars. Ze kennen elkaar van de Pabo en spelen 10 jaar later nog steeds samen op feesten en partijen. Dan verwacht je niet ineens met een Instagram foto van je band op een levensgroot schilderij te staan op een expositie in de Cubaanse hoofdstad Havana.

Voor ons is het een bizar verhaal. Nu hangen wij plotseling in een galerie in Havana, Cuba. En wij zijn verrast, vereerd en nog steeds een beetje in de war. Ik heb inmiddels meer Whatsapp-contact met hem, al gaat het contact niet heel snel. Hij beantwoord niet alle vragen, maar we hebben wel meer foto's en een filmpje gekregen.’
 
Metershoog schilderij
‘Het is zomer en dan gebeurt er met onze band weinig, aangezien we allemaal uiteraard tijdens schoolvakanties op vakantie gaan, want we zijn dus bijna allemaal meester of juf geworden. Tot drie dagen geleden. Via Instagram werden wij in een foto van iemand anders getagd. Het bleek een Cubaanse kunstschilder, Chuli Herrera die een metershoog schilderij van ons maakte voor een expositie in Havana, Cuba.’ (...) ‘We waren compleet in de war en dachten dat iemand een grapje maakte’, vertelt Jansma. ‘We werden nogmaals door hem getagd in een andere foto van het schilderij. We waren het toch echt.’ (...) ‘We zijn hier nu al een paar dagen over aan het nadenken, praten en ook van aan het genieten. En we breken ons hoofd over of en hoe we dit schilderij ooit in het echt zullen zien.’
Link
 
9. Culturele Agenda
Muziek, exposities, lezingen enz.
* Maykel Blanco y su Salsa Mayor: 28 september in Amsterdam
Maykel Blanco (Cuba) komt naar Nederland met zijn band ‘Salsa Mayor’. Hij is een van de populairste en meest veelbelovende artiesten en wordt in één adem genoemd met topbands uit Cuba zoals Los Van Van en Havana d’Primera. En het is volkomen terecht dat deze getalenteerde jonge Cubaan in korte tijd een grote bekendheid is geworden in de Cubaanse Timba-scene. Kortom op 28 september zal Maykel Blanco y su Salsa Mayor garant staan voor een knallend en swingend concert dat ons helemaal in Cubaanse sferen zal brengen, met daarna in de Upstairs een Afterparty (let op, hier kunnen maar 250 man in, dus vol is vol!)
Plaats: Zaal: Melkweg in Amsterdam. Aanvang: 19:30 uur.
 
10. Het laatste nieuws
Dagelijks worden actuele berichten gepubliceerd in onze Cuba-weblog
Voor een pers zonder doodzwijgen 17 juli 2018
Eén van de twee was twee jaar werkloos geweest. De ander ging naar Miami en werkt, volgens de Cubaanse regering, voor de pers van het imperialisme, terwijl de derde korte berichten maakt voor een lokaal Cubaans radiostation en droomt van onderzoeksjournalistiek. Alle drie zijn afgestudeerd aan universiteiten op het eiland, zijn talenvolt en willen dingen doen, maar hen rest slechts beroepsfrustratie.
Vrijdag begon in Havana het congres van de Unie van Journalisten van Cuba (UPEC) in Havana, waar 267 verslaggevers, redacteuren, fotojournalisten en nieuwsdirecteuren uit het hele land bijeenkwamen. De bijeenkomst vond plaats tegen de achtergrond van verwachtingen die variëren van het ene uiterste tot het andere. De slotverklaring kan een vernieuwingsimpuls betekenen voor de pers of is een keurslijf, nog strakker dan de huidige beroepsuitoefening al is.
 
Lees verder
* Deel 1

Koop ijs en leer de ongelijkheid kennen 1 augustus 2018
De socialistische regering van Cuba weigert gegevens te publiceren over de wijze waarop de klassentegenstellingen door de geslaagde overgang van Cuba uit het communisme, zich ontwikkelen. Maar wie kijkt waar de Cubaan zijn ijskoude en zoete lekkernijen koopt kan exact vaststellen waar hij staat op de nieuwe sociaal-economische ladder van het eiland. IJssalon Coppelia, ‘de socialistische ijskathedraal in Havana’, is er voor de gewone Cubaan en Nestlé heeft het monopolie op luxe-ijs dat wordt geconsumeerd door de groeiende middenklasse.

Cuba’s snel groeiende ijsmarkt biedt inzicht in de kloof tussen arme en rijke Cubanen. Voor de meeste Cubanen is er slechts de optie van enkele miezerige lepeltjes door de staat geleverd ijs. Voor wie zich meer kan permitteren is er meer keus, van bekers ijs in cafetaria’s tot luxe schalen met ijs. We hebben ze allemaal geproefd en kregen een voorproefje van Cuba’s snel smeltende droom van een egalitaire samenleving.
 
Lees verder
* Deel 1
 

* President Diaz-Canel, de YouTuber en een selfie
11 augustus 2018
De Cubaanse YouTuber Luis Mario Guerrero was ‘onder de indruk’ van de reactie van de president van de Staatsraad en de Raad van Ministers, Miguel Díaz-Canel, toen Guerrero hem om een selfie vroeg. Hij plaatste de foto op zijn Facebook-pagina en dat leidde weer tot veel kritiek, maar ook tot positieve reacties op sociale netwerken. Ook de officiële krant Juventud Rebelde drukte de foto van de YouTuber en de opvolger van Raúl Castro af. Lees verder
 
* Amerikaanse cruises: veel toeristen, weinig inkomsten 25 en 27 augustus 2018
De glimmende kolos vaart de Baai van Havana binnen en binnen korte tijd passeren tientallen reizigers met zonnebrillen en in shorts de Cubaanse douane. Aan land wachten hen verschillende bussen voor een rondleiding door de stad. Vanaf het moment dat het schip aan de horizon verschijnt, is het aan de kade van de terminal Sierra Maestra (voor cruiseschepen) een komen en gaan van gidsen die op bordjes hun bekwaamheid in de Franse of Engelse taal aanprijzen. Sommigen hebben een speciaal aanbod: ‘Salsa, rum en een goede sigaar’.

Lees verder
Deel 1
Deel 2 
   
* Huizenverkoop in Cuba is miljoenenzaak  7 september 2018
Een huis van twee verdiepingen met 6 kamers in Santa Fe, aan de kust ten westen van Havana wordt voor anderhalf miljoen dollar verkocht. Een andere woning ‘met de kapitalistische luxe uit de jaren vijftig in het beste deel van Miramar’, een andere exclusieve buurt in de hoofdstad, wordt voor 600.000 dollar aangeboden. Het kopen en verkopen van huizen in Cuba is een miljoenen bedrijf geworden, dat volgens CubaGeográfica een monetaire waarde van bijna de helft van het BBP (bruto binnenlands product) van het eiland bedraagt. De journaliste Nora Gamez Torres van 14ymedio ging op onderzoek uit.

Lees verder
* Deel 1
* Deel 2 

* Klachten en kritiek bij derde test mobiel internet 
13 en 15 september 2018
Na drie testen door het Cubaanse staatsbedrijf ETECSA met internet op de mobiele telefoon, vragen veel Cubanen zich af of het staatsbedrijf zijn belofte om mobiel internet voor het einde van het jaar landelijk in te voeren, kan waarmaken. Ook de derde test – afgelopen weekend met 72 uur gratis 100 MB aan internet per telefoon – leverde het bedrijf veel klachten op van ontevreden gebruikers. Ook bij de eerdere twee testen regende het kritiek.
 
Lees verder
 
 
* Het schandaal van de 15.000 appels 21 september 2018
Cuba is in de ban van het schandaal van de 15.000 appels. Aanleiding was de gecoördineerde aankoop in de supermarkt van La Puntilla in de wijk Miramar in Havana, door een groep van een tiental jongeren van 150 dozen appels in enkele minuten voor een bedrag van 6.750 dollar. Het gaat om georganiseerde hamsterpraktijken, bedoeld om appels en andere consumptieartikelen elders tegen een hogere prijs te verkopen. De zaak leidde tot scherpe discussies en veroordelingen van deze wanpraktijken. Lees verder