“Blijf de aarde trouw”
Pleidooi voor een nietzscheaanse terrasofie
“De aarde is ziek, en die ziekte heet de mens”. Deze diagnose stelde de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche 150 jaar geleden al. Hij opperde ook een remedie voor deze kwaal: blijf de aarde trouw! Leer van emiritus-hoogleraar filosofie en ethiek Henk Manschot in hoeverre Nietzsche's oproep om de aarde trouw te blijven als leidraad kan dienen voor een ecologische levenskunst.
Dit prachtige boekje van Manschot is ‘een heel mooie, frisse, vernieuwende, vruchtbare en overtuigende studie van Nietsche en van de opgaven waarvoor de ecologische crisis ons stelt’ zo staat terecht op de kaft beschreven (uitg. VanTilt). Het boekje laat o.a. zien waarom Ecolonie bijna dertig jaar geleden is opgericht. Dit zal geen boekbespreking zijn; we beperken ons tot het weergeven van enkele citaten die mogelijk nieuwsgierig maken het boekje aan te schaffen en voor de korte termijn kunnen ze misschien een bijdrage leveren aan inspirerende feestdagen die uitstijgen boven het bekende consumentisme en behulpzaam zijn de eventuele goede voornemens voor het nieuwe jaar een brede visiebasis te geven. Op blz. 178 weet Manschot deze visie te verwoorden:
“De verandering die hij (Nietsche) voorstaat, begint ‘aan de basis’. Bij de directe beleving en de onmiddellijke leefomgeving. De kracht van de transformatie ontspringt aan een tegelijkertijd innerlijk en maatschappelijk gebeuren. Op dit fundament van persoonlijke beleving en lokale betrokkenheid dient moreel en politiek verder te worden gebouwd. […]
“in het nietzscheaanse perspectief is het existentiële commitment – het persoonlijk betrokken zijn bij de aarde – de basis en de voorwaarde voor alle echte verandering. Het uitgangspunt ligt bij een mentaliteitsomslag die mensen bewust maakt van de huidige toestand en met andere ogen naar zichzelf, naar hun gedragingen en behoeften, hun opvattingen en verwachtingen laat kijken. De omslag op persoonlijk niveau verbindt hij met een cultuuromslag, en deze wordt vervolgens doorgetrokken naar het domein van vorming en opvoeding. Het is de persoonlijke, lokale en culturele omslag die in een nietzscheaans perspectief de drijvende kracht is achter de maatschappelijke verandering.”
Manschot schrijft dan ook dat het zich committeren aan de Aarde een nieuw soort planetaire solidariteit creëert. Het Klimaatverdrag van Parijs is daar een voorzichtige voorbode van. Op pag. 179 schrijft hij over dit proces van verandering:
“De weg naar de toekomst zal lang zijn en de weerstanden zullen eerder groter dan kleiner worden. Maar zij die deze weg opgaan, kunnen inspiratie vinden bij Nietzsche, die in zijn eigen zoektocht naar dat ideaal, naast momenten van wanhoop, tegenslag en ontmoediging, getuigt van enthousiasme en de vreugde die de gang naar de Grote Gezondheid hem heeft gebracht.”
Veel van hetgeen Manschot ter berde brengt over Nietzsche zijn inzichten vinden we overigens terug bij de hedendaagse cultuurfilosoof Peter Sloterdijk in zijn boek “Je moet je leven veranderen’. Hij verwijst ook veelvuldig naar Nietzsche. In de beschrijving van onze visie gingen we reeds dieper in op de betekenis en inhoud van dit boek. Zo benadrukken wij ook met Sloterdijk, het belang van oefenen en nog eens oefenen. Ook Manschot benoemt op pag. 118 die samenhang tussen oefenen en veranderen. Hij schrijft (over Nietzsche): “hij is een meester in het blootleggen van de werking van sociale patronen. Het hele spectrum […], maar ook hoe er altijd mensen zijn geweest die daar weerstand tegen wisten te bieden en het heft in eigen hand namen. Voorbij goed en kwaad staan vele overdenkingen van het nut van oefenen en het aanleren van vaardigheden op allerlei gebied, op het gebied van kunst en muziek, van taal en literatuur en van ambachtelijkheid.“
Als Ecolonie zijn we op basis van deze inzichten jaren geleden begonnen met onze ambachtelijke opleiding het EcoZeN College. Op onze website kun je daar meer over lezen.
Manschot schrijft verder op pag. 119: “Het terrein om radicaal te experimenteren ligt in de westerse samenlevingen daar waar de hedendaagse consumptieve strategieën aan de ene kant en het verlangen om duurzaam te gaan leven aan de andere kant op elkaar botsen. Wat hebben mensen in dat krachtenveld aan vaardigheden en inzichten nodig om hun leven zelf ter hand te nemen en nieuwe levensstijlen uit te vinden?“
Op dezelfde pagina beschrijft Manschot de kernvraag in de ecologische bewustwording, zoals hij zelf zegt: “De persoonlijke beleving en het persoonlijk experimenteren verbond Nietsche met de vraag hoe het individuele leven en het grotere levensproces met elkaar samenhangen. Zou inzicht in dat grotere proces aanwijzingen kunnen bevatten voor hoe ik als persoon zou behoren te leven?”
Bovenstaande citaten laten in een notendop zien waarom Ecolonie is opgericht én waarom de vereniging nog steeds bestaat als centrum waar én ambachtelijke vaardigheden worden geleerd én waar die genoemde botsing tussen droom en daad voortdurend plaats vindt op de ‘vierkante kilometer. In die zin is Ecolonie dan ook geen statische woon- werkgemeenschap, maar een permanent experiment in samen leven en werken. Transformeren, omvormen gaat met pijn gepaard zo blijkt steeds weer. Het is niet gemakkelijk jezelf te verliezen, het gevoel te hebben persoonlijk af te sterven; wat betekent dat wat vertrouwd was, in het licht stond, niet meer absoluut te zien. Ambachtelijke vaardigheden leren en jezelf transformeren gaan in onze visie en in de praktijk hand in hand.
Manschot behandelt nog een aantal zeer interessante thema’s, bijvoorbeeld in het hoofdstuk “Een herwaardering van het lokale perspectief.” Maar ook citeert Manschot, zoals hij schrijft ‘de meest dramatische passage uit het hele boek’ ‘Aldus sprak Zarathoestra’ van Nietsche. (pag.114). Hij legt uit wat hij bedoelt met het begrip Terrasofie, wat veel overeenkomsten heeft met het begrip EcoZeN wat wij enkele jaren geleden introduceerden. Hij schrijft: “de terrasofie gaat uit van lokaal gesitueerde, lijfelijke mensen, die genoodzaakt zijn en ernaar verlangen om te leven en samen te leven. De terrasofie verbindt de blik van beneden, de blik van het lijfelijke, persoonlijke en lokale, met ‘de blik van boven.’ Het is die blik van boven die ieder mens zicht geeft op zijn plek binnen het grotere geheel van het leven op aarde.”
Voortaan zullen wij in elke nieuwsbrief aandacht besteden aan een boek waarvan de inhoud voeding geeft aan onze levensvisie. Correspondentie over deze boekbespreking kun je richten aan henkjan@ecolonie.eu
|