Waarom - dan toch?
Hele mensenlevens worden opgehangen aan het - vermeende - antwoord op een waarom-vraag. In interviews lees je over bepalende karaktertrekken van ouders, bijzondere leermeersters of vormende jeugdtrauma’s. Mandela doet het goed als inspiratiebron en de citaten van Gandhi en modernere goeroes lijken geschreven als richtsnoer voor het leven. Een houvast wanneer je het waarom even kwijt bent. Waarom zou je bang zijn als Nelson je oproept om je angst overboord te gooien?
Voor de waarom-vragen van het kaliber 'waarom zijn de bananen krom?' lag altijd wel een antwoord klaar en bleek internet het antwoordenboek waar we op school alleen van konden dromen.
Alle andere waarom-vragen vroegen weinig geruststellend om een nieuwe waarom-vraag. Want ze komen altijd in golven, al van jongs af aan. Omdat het eerste antwoord op een waarom-vraag meestal niet het enige, het beste en vaak ook niet het laatste kan zijn.
Ook bedrijfsverhalen beginnen bij ondernemende voorouders of nijpende problemen die worden opgelost. De bedrijfskunde zoals ik die ooit bestudeerde bestaat geloof ik niet meer, maar daarin was de waarom-vraag een centraal thema: de bedrijfsstrategie is ervan afhankelijk. En zonder strategie geen organisatie. Om het met een bestsellertitel te zeggen ‘Start with why’. In organisaties doet Gandhi het goed als inspiratiebron, vooral met het citaat ‘Wees de verandering die je in de wereld wilt zien’ (een erg ingekorte en incorrecte versie schijnt te zijn van wat de grote leider ooit zei.) Waarom zou je minder dan je eigen ideaal verkopen aan de wereld?
Omdat ik als productietechnicus uiteindelijk de uiteenlopende antwoorden op de hoe-vraag als verdienmodel ben gaan waarderen, heb ik veel businessopportunities in mijn oorspronkelijke vak gemist door de waarom-vraag te negeren. Of misschien moet ik - als het over geld verdienen en markteconomie gaat - zeggen, de 'waarom-niet-vraag'.
Ik betaal me blauw aan kennelijk comfortabele antwoorden op waarom(-niet) vragen verpakt in opdringerige reclames, intelligente artikelen, welbewust geplaatste impulsproducten en onbewust waargenomen consumptiemogelijkheden. Misschien maakt mijn oeverloze gewerk het stellen van de waarom-vraag te tijdrovend en koop ik op de automatische piloot datgene waarvoor anderen de slimme waarom-niet-vraag allang voor mij hebben beantwoord.
Vroeger ben ik op mijn waarom-vragen regelmatig het bos in gestuurd met ‘Daarom!’ of het langere ‘Omdat ik het zeg.’ Later waren de antwoorden wat meer vermomd in mooie zinnen die desondanks vaak neerkwamen op het slechten van universele angsten of het aanprijzen van andermans idealen.
De waarom-vraag is buitengewoon boeiend. Ik betrap mezelf er regelmatig op dat ik - in het geniep - de waarom-vraag voel opkomen en er zelfs toe overga om die te stellen. Tegen beter weten in. De waarom-vraag is belangrijk noch relevant: je kunt prima zonder. Alleen is het idee dat we maar wat aanmodderen op zijn minst onbevredigend.
Recent kwam ik tot een voorlopige formulering die best dicht tegen het antwoord uit mijn jeugd aanligt. ‘De waarom-vraag komt uiteindelijk altijd uit bij de - al dan niet Goddelijke - aard.’
De aard der dingen is niet oninteressant of onveranderlijk maar laat zich niet doorgronden met een eenvoudig ‘waarom?’
Waarom? ‘Ik weet het niet!’ of 'Elk zijn waarom'?
Had ik een opvallend helder moment tijdens een recente retraite in de Alpen of modder ik maar wat aan? In beide gevallen zit er niet veel anders op dan te concluderen dat mijn gespannen verhouding met de waarom-vraag vermoedelijk te beantwoorden is met het angstvallige of ideaaltypische antwoord op een hier niet nader omschreven waarom-vraag.
Jip's venster op de wereld
Ondersteboven!
