‘Eerlijkheid is geen deugd.’ Het was een verdwaalde bijzin in een filosofiecollege. En het duurde even voordat de draagwijdte van deze uitspraak tot me doordrong, want waar ik opgroeide was eerlijkheid een plicht.

De deugdenethiek wint aan belang in bedrijf, beroep en leiderschap. Mocht eerlijkheid (g)een deugd blijken, dan wordt het tijd er even bij stil te staan.

Eerlijkheid is – in tegenstelling tot wat ik in mijn tijd van de plicht dacht - niet erg objectief. Je kunt alleen eerlijk zijn vanuit je eigen kennis, waarneming en ervaring. Die blik biedt ook ruimte voor oprecht ongeloof in de markt, technologie, complotten en verdachtmakingen trouwens. Hoewel eerlijkheid geen doel lijkt te dienen, zijn er bekende trucs om eerlijkheid als deugd in ere te houden.

 

Voor zover ik weet, maar de waarheid is in deze moeilijk te achterhalen, is verzwijgen de meest deugdelijke vorm van eerlijk blijven. Als je niks zegt, hoef je niet te liegen. Het zwijgrecht staat overigens wettelijk op gelijke voet met het verdraaien van de waarheid, want een verdachte hoeft op geen enkele manier mee te werken aan zijn veroordeling: wat niet wegneemt dat eerlijkheid een deugd zou kunnen zijn. Zeker als je uitgaat van een deugd als positieve eigenschap of karaktertrek, die de verdachte dan kennelijk ontbeert of onvoldoende geoefend heeft.

 

Waar eerlijkheid op het spel staat, is bekennen niet ver weg. Met een beroep op de vrije meningsuiting wordt eerlijkheid tot ultieme deugd verheven. Want je weet dat er meestal een stevig commentaar volgt als iemand zijn zegje doet met ‘Ik moet je eerlijk zeggen dat …’.

 

Met alle voordelen van dien, kun je veronderstellen eerlijk te zijn, niet te zwijgen en toch recht te doen aan bijvoorbeeld de trotse bezitter van een foeilelijke nieuwe aankoop. Dat doe je met  woorden als ‘apart’ of ‘bijzonder’. Het oordeel ‘dat past goed bij jou!’ klinkt nog liever en door een slimme verdraaiing zelfs eerlijker - voor het geval je daaraan hecht.

 

Die lichte vorm van bedriegen die veinzen heet versoepelt de omgang, houdt ego’s in het zadel en spiegelt een mooie wereld op je scherm. In het sociale verkeer voorkom je meer ruzies met veinzen, dan met eerlijkheid. Je hebt al snel een achterstand als je het huichelen niet beheerst. Dat lijkt iets uit het sociale media tijdperk, maar veinzen is van alle tijden, zoals blijkt uit onderstaand citaat van Spinoza, vermoedelijk verwijzend naar raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt die in 1619 terechtgesteld werd:

‘Wat kan men als een groter kwaad voor de politiek bedenken dan dat hoogstaande mannen, omdat zij andersdenkend zijn en niet kunnen veinzen, als booswichten in ballingschap gezonden worden?’

Kennelijk was de veinzer ook toen al politiek in de meerderheid.

 

Je verliest je gezicht in de maatschappij als je te weinig veinst, of teveel. De een snoeft zich een weg naar de top, gevangen in het oplichterssyndroom, de ander houdt met smoezen een echtelijke en een niet-echtelijke relatie uit elkaar. Sommigen slagen wat minder in het veinzen, maar vinken bij de gezondheidsverklaring voor het aanvragen van een rijbewijs de autisme vraag toch niet aan. Anderen veinzen hun karakter glansrijk en bedreven op het podium, maar zien het publiek(e) in de cultuursector voor een dubbeltje op de eerste rang zitten. Al kan veinzen vermoeiend zijn, het is mogelijk onontbeerlijk. Bovendien lijkt het erop dat de meesten niet anders kunnen, af en toe of voortdurend.

 

Anderzijds: om wiens bestwil gaat het bij al die leugentjes? Je moet subtiliteiten en dubbelzinnigheden bijhouden en het brengt een hoop onzekerheid teweeg als je niet weet of een ander eerlijk is. Dat verklaart de graagte om eerlijkheid als deugd te erkennen. Ik verwacht binnenkort daarom de opkomst van het ethisch liegen.

 

Tegen die stroom van eerlijkheid en transparantie in, laat ik je raden naar de waarheid van mijn woorden: Jip betekent ook ‘bedrieger’ 😉.