Het begint taalkundig. Met mensen in de financiële hoek die praten over cijfers, terwijl ze getallen bedoelen of - veel vaker nog - bedragen. Hoeveel vaker? Dat is dan het slecht afgebakende terrein van de telwoorden. Rekenkundig zijn de telwoorden regelmatig ontelbaar, zoals in veel, meeste, enkele, sommige, weinig, eerste en laatste. De zesde en de zevende zijn dan de rangtelwoorden in het rijtje.

 

Daarbij is ‘eerste‘ onmiskenbaar verwant aan het getal een (1). ’Laatste‘ is helemaal niet verwant aan een getal. Het kan nummer twee zijn in een vreemd geval van rangschikken waar weinig te tellen valt, maar ook nummer duizend een, zevenhonderdvijfentachtig of onbepaald veel. Als het maar de laatste in de rij is.

Rangtellen is weliswaar geen bestaand werkwoord, maar ik denk toch dat veel mensen het in het domein van rekenen zouden plaatsen. Eerder dan in het taalgebied, al kun je daarvan vrijwel niets uitsluiten. Tellen is eigenlijk niet wat je doet bij rangtelwoorden, het is meer ordenen en daar gaat menigeen slordig mee om.

 

Zo hoorde ik op de radio een reclame voor vermaak op tien continenten. Kennelijk ben ik de enige die dan denkt: ’Tien continenten? Bij welke indeling sluit dit nou weer aan?‘ Voor de zekerheid raadpleeg ik mijn studieboeken en moet tot de conclusie komen dat zowel geografisch als geologisch het maximum echt bij zes wel bereikt is en het dus een marketingrangtelling moet zijn.

 

Rangtellen is ook erg populair in het onderwijs. Eind vorig jaar las ik in de krant dat op taalvaardigheid ’alleen Griekenland lager scoorde‘. Vooropgesteld kan worden dat dit een behoorlijke belediging van de Griekse leerlingen is, in welke vergelijking dan ook. Alsof er enige logica is dat Nederland boven Griekenland eindigt. Gelukkig kon het journaille zich nog verheugen in de hogere rekenvaardigheid van Nederlandse leerlingen. Weliswaar was ook die prestatie van de leerlingen gedaald in vergelijking met vier jaar daarvoor, maar de plaats in de rangorde was veiliggesteld boven het gemiddelde.

Als je je niet realiseert dat er noodzakelijkerwijs veel plekken boven, maar ongeveer evenveel plekken onder het gemiddelde zijn, dan kan je denken dat de rangtelwoorden belangrijker zijn dan de telwoorden. Daarom zijn ranglijsten, behalve in de sport, een beetje dom.

 

Zo geven twaalf punten bij het songfestival een rangorde weer, maar die tellen dan toch op tot de ultieme rangorde van iets dat onmogelijk te vergelijken is, maar waar het wedstrijdelement ervoor zorgt dat mensen avondenlang gekluisterd aan het scherm iets van een Europa-gevoel ervaren. Dat is dan enkele weken later tijdens de verkiezingen alweer opgelost in podiummist.

 

Tegen de tijd dat rangtellen een werkwoord is geworden, zal wel duidelijk zijn dat het absurd is dat scholen streven naar bovengemiddelde resultaten voor examens en beoordelingen.

Anderzijds moet ik toegeven dat ik de (rang)telwoorden niet zou willen missen. Wat moet je zonder handige woorden als meest, minder, sommige, voldoende, enkele of zoveelste?

 

De precisie die ik mis bij het (rang)tellen, lijkt anderen minder in de weg te zitten. Zo hoorde ik een kort interview - ook op de radio - met een topman (hoort dat ook bij de rangtelwoorden?) van ING over de ‘iets‘ lagere winst in het eerste kwartaal. In een sector die bulkt van het geld, omdat ze ons willen laten geloven dat ze waarde toevoegen door met geld te schuiven, lijkt mij een iets minder hoge winst geen verlies. Pas na de uitzending bleek het 0.8%. Ik berekende dat het ging om 12,8 miljoen euro: iets van 1,6 miljard euro. Dan had ik toch liever een getal gehad dan iets van taalinvalshoek. Maar we kunnen natuurlijk juist meer tel- en rangtelwoorden verwachten bij het afnemen van de rekenvaardigheid: mogelijk boven het gemiddelde, maar onder de maat.